Trybunał Konstytucyjny: Ustawa o zgromadzeniach zgodna z konstytucją

Komunikat Trybunału Konstytucyjnego

Wolność zgromadzeń stanowi jeden z istotnych elementów współczesnego standardu państwa demokratycznego w sferze podstawowych praw i wolności obywatelskich. Ustawodawca posiada swobodę w kształtowaniu ram prawnych realizacji wolności zgromadzeń. Dopóki więc prawodawca nie przekracza granic dopuszczalnej ingerencji w korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw, dopóty nie może być podważana zasadność danego rozwiązania legislacyjnego – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.

16 marca 2017 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Prezydenta RP dotyczący prawa o zgromadzeniach.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

1) art. 1 pkt 4 ustawy z 13 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach, dodający do ustawy z 24 lipca 2015 r. – Prawo o zgromadzeniach rozdział 3a „Postępowanie w sprawach zgromadzeń organizowanych cyklicznie” (art. 26a-26e), jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 57 konstytucji;

2) art. 2 ustawy z 13 grudnia 2016 r. powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2 konstytucji.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło większością głosów.

Zdanie odrębne do orzeczenia zgłosili sędziowie TK: Leon Kieres, Piotr Pszczółkowski (w zakresie umorzenia postępowania), Małgorzata Pyziak-Szafnicka (do całego orzeczenia) i Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz (do orzeczenia).

Odnośnie pierwszego z zarzutów zawartych we wniosku Prezydenta RP dotyczącego wprowadzenia nowej kategorii zgromadzeń,  a mianowicie zgromadzeń organizowanych cyklicznie, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wolność zgromadzeń stanowi jeden z istotnych elementów współczesnego standardu państwa demokratycznego w sferze podstawowych praw i wolności obywatelskich.

Trybunał wskazał, że ustawodawca posiada swobodę w kształtowaniu ram prawnych realizacji wolności zgromadzeń. Dopóki więc prawodawca nie przekracza granic dopuszczalnej ingerencji w korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw, dopóty nie może być podważana zasadność danego rozwiązania legislacyjnego.

TK zwrócił uwagę, że wprowadzenie instytucji zgromadzeń cyklicznych jest nowym, dodatkowym sposobem określenia prawnych ram realizacji wolności zgromadzeń. 

Co istotne, ustawodawca dokonuje w tym przypadku ingerencji w tę wolność poprzez wskazanie określonych wymogów, po spełnieniu których można uznać zgromadzenie za cykliczne, oraz przez obowiązek uzyskania zgody właściwego organu na odbycie takiego zgromadzenia. Trybunał zaznaczył, że jest to ingerencja w wolność zgromadzeń, która ma charakter proporcjonalny i jest konstytucyjnie dopuszczalna, bo została określona w ustawie oraz służy realizacji określonych wartości takich jak bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny. Umożliwia też kształtowanie określonych postaw obywatelskich.

Analizując konieczność wprowadzonych zmian, Trybunał Konstytucyjny wziął pod uwagę zarówno swój dotychczasowy dorobek orzeczniczy, jak też orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu dotyczące wolności zgromadzeń i standardy z niego wynikające. W szczególności uwzględnił to, że na państwie spoczywa obowiązek zapewnienia uczestnikom zgromadzenia prawa do uzewnętrzniania swoich przekonań.

Ponadto Trybunał uwzględnił wyraźnie akcentowany w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pozytywny obowiązek ochrony tych, którzy wykonują swoje prawo do wolności gromadzenia się, przed ingerencją w wykonywanie tego prawa ze strony kontrzgromadzenia czy kontrdemonstrujących.

Odnośnie trzeciego z zarzutów Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wprowadzając w kwestionowanym przepisie zasadę stosowania prawa nowego wobec zgromadzeń, o których zamiarze organizacji wniesiono zawiadomienia przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, ustawodawca zastosował przepisy przejściowe pozwalające na działanie prawa wstecz.

Nowe przepisy umożliwiają realizację wolności zgromadzeń osobom, które zgłosiły organowi gminy zawiadomienie o zamiarze zorganizowania zgromadzenia. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie, by odbyły zgromadzenie w innym miejscu lub innym czasie. Ustawa zmieniająca nie likwiduje też możliwości odbycia zgromadzenia spontanicznego.

Umarzając zaś postępowanie w kwestii drugiego zarzutu zawartego we wniosku Prezydenta RP, a mianowicie możliwości zaskarżenia wydanego przez wojewodę zarządzenia zastępczego o zakazie zgromadzenia w przypadku niewykonania przez organ gminy obowiązku wydania decyzji o zakazie zgromadzenia w oparciu o nową przesłankę (tj. gdy zgromadzenie ma się odbyć w miejscu i czasie, w których odbywają się zgromadzenia organizowane cyklicznie), Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ustawa zmieniająca nie ustanawia wyraźnego zakazu zaskarżania zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie zgromadzenia. Oznacza to, że można dokonać takiej wykładni kwestionowanej regulacji, że prawo do zaskarżenia tego zarządzenia wojewody przez uprawnione podmioty nie zostało ustawą zmieniającą wyłączone. I tylko taka wykładnia będzie zgodna z konstytucją. Według Trybunału, argumenty podnoszone przez Wnioskodawcę odnoszą się do otoczenia normatywnego, które może dotyczyć ustanawianej instytucji, a nie samej normy wskazanej jako przedmiot kontroli przed Trybunałem.

Przewodniczącą składu orzekającego była prezes TK Julia Przyłębska, sprawozdawcą był  sędzia TK Mariusz Muszyński.