Okresy dziennych studiów doktoranckich jako okresy składkowe?

8 stycznia Stowarzyszenie Interesu Społecznego WIECZYSTE złożyło do sejmowej komisji petycji projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym okresy dziennych studiów doktoranckich sprzed 1998 roku byłby zaliczane do okresów składkowych (a nie nieskładkowych).

Celem projektu ustawy jest wyeliminowanie sytuacji w której uczestnicy dziennych studiów doktoranckich, którzy mieli formalny zakaz zatrudnienia równocześnie nie mają zaliczonych okresów składkowych. Stowarzyszenie zauważa, iż:

Zgodnie z art.13 ust.3 pkt.3 ustawy z dnia 14.12.1982 roku o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. nr 40 poz.267, 1982 r. z późn. zm.) okres studiów doktoranckich był tzw. okresem zaliczalnym do okresów zatrudnienia, który zalicza się do uzyskania określonych w ustawie świadczeń czyli prawa do emerytury. A zatem okresy studiów doktoranckich były uznawane za okresy równorzędne do okresów zatrudnienia. Także w przepisach resortu szkolnictwa wyższego przyjmowano okresy studiów doktoranckich do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Stosowne zapisy zawierały m.in. rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 10 lipca 1986 roku w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów naukowych (Dz.U. nr 28 poz.138). W §12 rozporządzenia ust.1 wyraźnie stwierdzono, iż uczestnicy studiów doktoranckich posiadają uprawnienia pracownicze wynikające ze stosunku pracy, przysługujące pracownikom jednostki prowadzącej studia doktoranckie, a w ust.2 stwierdzono wprost, że okres studiów doktoranckich zalicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Podobne zapisy zostały powtórzone w rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów naukowych (Dz. U. nr 58 poz.249, załącznik nr 9). §10 ust.1 przyznaje uprawnienia pracownicze wynikające ze stosunku pracy uczestnikom dziennych studiów doktoranckich, a §23 ust.3 zalicza okres dziennych studiów doktoranckich zakończonych obroną rozprawy doktorskiej, nie dłuższy jednak niż 4 lata, do okresu, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Z brzmienia ww. przepisów jasno wynika, że okres studiów doktoranckich zalicza się do okresu zatrudnienia tak jak każdy stosunek pracy. Tymczasem art.26 i 27 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, uzależniał prawa emerytalne od okresu zatrudnienia, do których w świetle w/w przepisów zaliczał się także okres dziennych studiów doktoranckich. Nie można przy tym podzielać poglądu, że uprawnienia do świadczeń emerytalno-rentowych nie są uprawnieniami o charakterze pracowniczym, m.in. w świetle ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Uprawnienie emerytalne wynikał bowiem m.in. ze stosunku pracy, skoro okresy pracownicze zaliczano do okresu emerytalnego.

Równocześnie zgodnie z §10 rozporządzenia MNiSzW z dn. 10 lipca 1986 r. uczestnik studiów doktoranckich w okresie odbywania studiów nie mógł wykonywać żadnej pracy na podstawie umowy o pracę (podobny zapis figurował w rozporządzeniu Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dn. 15 lutego 1968 r. - §16). Także w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 1991 r. ws. studiów doktoranckich i stypendiów naukowych uczestnik dziennych studiów doktoranckich nie mógł podjąć pracy, albowiem §9 rozporządzenia przewidywał, że zakład pracy „udziela mu urlopu bezpłatnego na czas trwania studiów albo rozwiązuje z nim stosunek pracy po przyjęciu na studia”. Należy także podkreślić iż zgodnie z §7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29.01.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne oraz rozliczenia składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz.U. nr 68 poz.330, 1993 r.) nie było podstawy prawnej do płacenia składek ZUS z tytułu dziennych studiów doktoranckich.

Zatem z brzmienia przepisów prawa wynika, iż uczestnik dziennych studiów doktoranckich z jednej strony miał zakaz zatrudnienia a uzyskiwane stypendium doktoranckie (relatywnie niskie) było nieosładkowane, a z drugiej miał mieć ww. okres zaliczone do okresów równoważnych. Jednak w wyniku kolejnych zmian prawnych uczestnicy dziennych studiów doktoranckich mogą czuć się poszkodowani, albowiem ich sytuację nie kwalifikowano do przypadków art.6 ust.2 pkt.6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (okresy czasowego pozostawania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania) a w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uznano okresy studiów doktoranckich za okres nieskładkowy.

Takie rozwiązanie nie można uznać za praworządne i konstytucyjne w stosunku do tych uczestników dziennych studiów doktoranckich, którzy rozpoczęli owe studia w PRL i na początku okresu transformacji, którym prawnie gwarantowano przecież iż będzie ono uznane jako okres równoważny do okresu zatrudnienia (czyli dziś składkowego) i równocześnie zabroniono podjęcia pracy. Doktoranci, którzy dostosowali się obowiązujących wówczas przepisów i nie pracowali na podstawie umowy o pracę w efekcie zostali poszkodowani „za przestrzeganie prawa”. Niestety w świetle obecnych przepisów prawa sądowne dochodzenie swoich racji jest jednak bezskuteczne (wyrok sądu apelacyjnego w Warszawie - III AUa 165/06).

Równocześnie dla kontrastu osoby którym udzielono urlopu bezpłatnego (czyli bez opłacanych składek) celem prowadzenia prac naukowo-badawczych za granicą w ramach umów międzynarodowych mają ww. okresy zaliczone do okresu składkowego (wyroki Sądu Okręgowego w Warszawie III AUa 1471/00 , III AUa 106/01)... taka dyskryminacja uczestników dziennych studiów doktoranckich w kraju w stosunku do osób odbywających staże naukowe zagraniczne nie znajduje żadnego uzasadnienia.

Spór w sprawie ciągnie się od lat, uczestnicy dziennych studiów doktoranckich którzy zastosowali się do przepisów prawa (zakazu zatrudnienia) zostali poszkodowani. Ale być może teraz to się zmieni, o ile projekt zyska przychylność sejmowej komisji petycji.