Ustawa o działaczach opozycji antykomunistycznej niekonstytucyjna?

Sejm i Senat uchwaliły, a prezydent Komorowski podpisał ustawę o działaczach opozycji antykomunistycznej i osobach represjonowanych z powodów politycznych. Ustawa ma wejść w życie 31 sierpnia br. (na rocznicę wydarzeń sierpniowych). Okazuje się, iż uchwalono prawny bubel - biuro legislacyjne senatu wskazywało na wiele jej wad. Ustawa budzi także zastrzeżenia ze strony środowisk weteranów opozycji, w tym Stowarzyszenia Polskiej Partii Niepodległość i Stowarzyszenie Walczących o Niepodległość 1956-89. To ostatnie zarzuca, iż ustawa jest niekonstytucyjna.

Stowarzyszenie Walczących o Niepodległość 1956-89

Wpisane do ewidencji stowarzyszeń M. St. Warszawy nr 1254

Warszawa, 2015/05/27

USTAWA O DZIAŁACZACH OPOZYCJI ANTYKOMUNISTYCZNEJ I OSOBACH REPRESJONOWANYCH Z POWODÓW POLITYCZNYCH

NIEZGODNA Z KONSTYTUCJĄ

1.    NIE FAKT OPOZYCJI ANTYKOMUNISTYCZNEJ, ALE WALKI O NIEPODLEGŁOŚĆ

Tytuł ustawy brzmi ustawa o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych. Pojęcie opozycji antykomunistycznym nie jest pojęciem prawnym, ale politycznym. Należy zauważyć, iż PRL nie określał siebie prawnie jako ustrój komunistyczny, ale jako „państwo demokracji ludowej” (art.1 ust.1 Konstytucji z 1952 r.) lub jako „państwo socjalistyczne” (art.1 ust.1 Konstytucji z 1976 r.). Pod względem prawnym zatem ustrój powojenny określano jako „demokrację ludową” lub „realny socjalizm”. Samo pojęcie komunizmu nie jest pojęciem prawnie zdefiniowanym, jest pojęciem politycznym, do którego można zaliczyć np. trotskistów, którzy byli w opozycji do PRL.  Art.19 Konstytucji RP nie przewiduje zresztą uhonorowania jakiejkolwiek opozycji, ale wyłącznie stanowi, iż Państwo Polskie specjalną opieką otacza weteranów walk o niepodległość. Zatem jedynym kryterium konstytucyjnym jest fakt walki o niepodległość (nawet szeroko rozumianej) a nie fakt takiej czy innej politycznej postawy. Skoro w preambule i zapisach ustawy odwołuje się do faktu walki o niepodległość, zatem należało także w samym tytule ustawy jak i w dalszych zapisach wyraźnie zapisać, iż dotyczy weteranów walki o niepodległość z lat 1956-89 a nie działaczy opozycji antykomunistycznej.

2.    DZIAŁACZE W ZWYKŁYM I PODWÓJNYM STANIE PRAWNYM

Zarówno w art.2 jak i 3 ustawy określono zakres działania osób objętych ustawą – od 1 stycznia 1956 do 4 czerwca 1989 roku. Takie określenie budzi wątpliwości co do zgodności z art.32 Konstytucji RP, albowiem ustawa obejmuje swym zasięgiem także osób, które są już objęte zapisami ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji powojennych z dnia 24 marca 1991 r. W szczególności dotyczy to kombatantów pełniących służbę w polskich podziemnych formacjach wojskowych lub organizacjach niepodległościowych na terytorium Państwa Polskiego w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r. oraz w granicach powojennych w okresie od wkroczenia armii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) do końca 1956 r., jeżeli były to formacje lub organizacje stawiające sobie za cel niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej (art.1 ust.2 pkt.5 ustawy kombatanckiej), osoby pełniące funkcje cywilne we władzach powstań narodowych oraz w administracji podziemnego Państwa Polskiego w okresie wojny 1939–1945, a także w podziemnych niepodległościowych organizacjach cywilnych w latach 1945–1956 (art.2 pkt.1 ustawy kombatanckiej), osoby które brały czynny udział w zbrojnym wystąpieniu o wolność i suwerenność Polski w Poznaniu w czerwcu 1956 r., który spowodował uszczerbek na zdrowiu (art.2 pkt.6 ustawy), osoby które odniosły uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia na czas powyżej siedmiu dni w grudniu 1970 r. na Wybrzeżu wskutek działania wojska lub milicji podczas wystąpień wolnościowych (art.2 pkt.7 ustawy kombatanckiej). W efekcie te kategorie osób zostały objęte 2 ustawami, gdy inni – jedynie zapisami ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej. Tymczasem nie ma żadnego uzasadnienia dla takiego rozróżnienia uprawnień dla poszczególnych grup weteranów walki o niepodległość i osób represjonowanych. Ten rodzaj rozróżnienia kłóci się z normą art.2 konstytucji RP i stanowi naruszenie zasady równości wobec prawa określonej w art.32 konstytucji RP

3.    USTAWA OGRANICZA  KATALOG DOWODÓW

Zgodnie z art.4 kt.2 status działacza opozycji lub osobie represjonowanej nie przysługuje osobie, co do której w archiwum IPN zachowały się dokumenty, świadczące o tym iż osoba ta była tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa. Ustawa zatem ogranicza katalog środków dowodowych pozwalających znać daną osobę za tajnego współpracownika organów bezpieczeństwa państwa jedynie do dokumentów zachowanych w IPN, i pomija całkowicie inne dowody z poza źródeł IPN. Ponadto fakt wystąpienia dokumentu w IPN nie świadczy jeszcze o bycie lub niebycie tajnym współpracownikiem, a ustawa nie stawia wymogu prawdziwości dokumentu IPNu. Obecny zapis ustawy w tym względzie zatem narusza podstawowe zasady wynikające z art.2 Konstytucji RP (demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej), a także podważa zasadę zaufania do państwa prawa. Zatem kryterium odmowy statusu powinien być zatem jedynie fakt bycia tajnym współpracownikiem, a nie fakt zachowania lub nie dokumentów w danych instytucjach.

4.    NARUSZENIE ZASADY LEGALIZMU

Art.5 ust.3 ustawy narusza w swej istocie zasadę legalizmu. Przewiduje dla osoby ubiegającej się o status działacza złożenie wniosku wraz z dowodami działalności oraz decyzję administracyjną IPN w sprawie spełnienia warunków, iż nie ma dokumentów świadczących o współpracy z organami bezpieczeństwa. Z wymogu ustawy zostały zwolnione osoby, posiadające dokument o przyznaniu Krzyża Wolności i Solidarności. Wyróżnienie osób posiadających Krzyż Wolności i Solidarności abstrahuje od możliwości sprzeczności z wymogiem art.4 pkt.2 ustawy. Równocześnie uprzywilewując tą kategorię osób odznaczonych, w ustawie pominięto osoby, które już dysponują równie ważnymi dokumentami świadczącymi o ich działalności np. wyroki lustracyjne i wyroki Sądów Okręgowych albo Wojskowych Sądów Okręgowych wydanych na podstawie art.8 ustawy z dn. 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwowego (wyroki w których fakt ewentualnej współpracy był brany pod uwagę). Niezgodne z zasadą równości jest zwolnienie jednej grupy działaczy względem innej, ze względu na otrzymane odznaczenie. Zatem albo należało rozszerzyć katalog dokumentów jako równoważnych decyzji IPN (zwalniających z wymogu takiej decyzji) albo nie przewidzieć żadnych odstępstw proceduralnych w tej materii.

Ponadto nie sposób nie zauważyć, iż Prezes Urzędu ds. kombatantów i Osób Represjonowanych, który będzie wydawał decyzje przyznające status działacza opozycji, de facto już takie decyzje wydawał w postaci decyzji dotyczących pracy w nielegalnych organizacjach do kwietnia 1989 r. lub pozostawania bez pracy z powodów politycznych w trybie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Tworzenie sytuacji, w której Prezes Urzędu ds. Kombatantów wydaje 2 kategorie decyzji administracyjnych (w trybie emerytalnym i w trybie ustawy o działaczach opozycji) dotyczących de facto tego samego statusu (czyli działalności na rzecz niepodległego państwa polskiego) budzi wątpliwości co do rzetelności i spójności konstrukcji legislacyjnej, gdyż w jego wyniku może powstać sytuacja, w której zostaną wydane dwie sprzeczne decyzje dotyczące tej samej w sumie materii (faktu działalności na rzecz niepodległego państwa polskiego), choć wydane w innych celach.

5.    ŚWIADCZENIE ZA NISKIE DOCHODY ZAMIAST UHONOROWANIE

Zamiast wypełniać zobowiązanie wynikające z art.19 i preambuły konstytucji RP, ustawa wprowadza sytuację nierówności i uprzywilejowania prawnego jednych biednych względem drugich. Jako podstawowe kryterium przyznania świadczenia w wysokości 400 zł jest zgodnie z art.9 ust.1 ustawy - dochód w wysokości najniższej emerytury. Dodatkowo kryterium dochodowe rozróżniono w zależności od sytuacji rodzinnej (wyższy wymóg dla osoby samotnej 120% najniższej emerytury i 100% w rodzinie), co dodatkowo świadczy iż przyznane świadczenie nie stanowi zadośćuczynienia, uhonorowania za walkę na rzecz niepodległego państwa polskiego, ale stanowi pomoc socjalną dla jednej z grup obywateli. Zatem obywateli o niskich dochodach podzielono na 2 kategorie osób, jednych (tych zwykłych) odsyła się do pomocy społecznej, a drugich (tzw. działaczy opozycji) odsyła się do pomocy urzędu ds. kombatantów. Takie rozróżnienie pomiędzy biednymi wydaje się zaprzeczeniem zapisów art.32 Konstytucji nakazujące równe traktowanie obywateli.

W pracach nad ustawą wielokrotnie powtarzano o konieczności zachowania analogii do ustawy kombatanckiej, a równocześnie nie zachowano żadnych analogii, nie przyznano ani uprawnień emerytalnych (podwójne okresy składkowe), ani komunikacyjnych (ulgi transportowe), ani pracowniczych, ani też w wymiarze świadczeń finansowych, skoro ustawa kombatancka nie uzależnia przyznania dodatków i innych świadczeń - kombatantom i osobom represjonowanym – od dochodów osoby lub gospodarstwa domowego, a jedynie przyznaje je z racji samej działalności kombatanckiej czy faktu represji.

Skoro przyznane świadczenia uzależniono od dochodów, zwłaszcza tak niskich, tym samym nie może stanowić ono rodzaju uhonorowania czyli nie stanowi wypełnienia normy art.19 konstytucji RP, która nie warunkuje opiekę państwa nad weteranami w zależności od ich dochodów, ale jednoznacznie stawia wymóg opieki nad nimi (niezależnie od dochodów).

Reasumując uchwalona ustawa o działaczach opozycji antykomunistycznej i osobach represjonowanych z powodów politycznych stoi w jaskrawej sprzeczności z duchem i literą ustawy zasadniczej.

Prezes Stowarzyszenia
Daniel Alain Korona